In het basismodel, zoals dat hiervoor is besproken, berust het toezicht op het bestuur bij de algemene ledenvergadering en bij commissies aan wie enige vorm van toezicht is opgedragen. Daarbij kan in het bijzonder de kascommissie worden genoemd. Er kan behoefte bestaan het toezicht op te dragen aan een apart orgaan. Dat zal het geval zijn indien de vereniging een onderneming drijft of een zekere omvang heeft.

4.9.1 Mogelijkheid instelling toezichthoudend orgaan

De statuten kunnen voorzien in de instelling van een toezichthoudend orgaan.

De wet bevatte tot 1 juli 2021 voor de vereniging geen afzonderlijke regels voor de instelling van dit toezichthoudend orgaan. In art. 2:47 en 48 (oud) werden terloops commissarissen en de raad van commissarissen genoemd. In art. 2:57 is voor de coöperatie wel een nadere uitwerking voor de instelling van een raad van commissarissen gegeven. 

Sinds 1 juli 2021 is het toezichthoudend orgaan bij verenigingen ook in de wet benoemd als raad van commissarissen dan wel raad van toezicht en voorzien van een wettelijke regeling (art. 2:47 en art. 2:47a). In de praktijk wordt dit orgaan vaker aangeduid als raad van toezicht.

Tenzij uitvoering is gegeven aan art. 2:291a lid 1 (one-tier board) kan bij de statuten worden bepaald dat er een raad van commissarissen zal zijn. Deze kan ook als raad van toezicht worden aangeduid. De raad bestaat uit een of meer natuurlijke personen (lid 1). De raad van commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het beleid van het bestuur en de algemene gang van zaken in de vereniging en de met haar verbonden onderneming of organisatie.