4.5.1 Diversiteit verschijningsvormen verenigingen; de SBBI
De vereniging komt op alle gebieden van het maatschappelijk leven voor. Met name verenigingen worden vaak gebruikt voor het behartigen van de sociale belangen op het gebied van sport en cultuur van bepaalde groepen personen.
Als de vereniging kan worden aangemerkt als sociaal belang behartigende instelling, dan hoeft zij geen schenkbelasting of erfbelasting te betalen over schenkingen en erfenissen, mits wordt voldoet aan een aantal voorwaarden.
Deze voorwaarden zijn:
– de vereniging streeft een sociaal belang na; dit blijkt uit de statuten of reglementen;
– de feitelijke activiteiten van de vereniging komen overeen met de doelstelling;
– de vereniging valt niet onder de winstbelasting of is daarvan vrijgesteld;
– de bestuursleden van de vereniging ontvangen alleen een onkostenvergoeding en/of een vacatiegeld dat volgens maatschappelijke normen niet te hoog is;
– de vereniging is gevestigd in de Europese Unie, op de BES-eilanden, op Aruba, op Curaçao, op Sint-Maarten of in een ander aangewezen land;
– de vereniging gebruikt de schenking of erfenis voor het doel van de vereniging.
Zie ook: www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/bldcontentnl/belastingdienst/zakelijk/bijzondere_regelingen/goede_doelen/sociaal_belang_behartigende_instellingen/.
Het aantal doelstellingen is in beginsel onbegrensd. De wet kent een aantal verboden doelstellingen.
4.5.2 Het doel moet bepaald zijn
In de statuten van de vereniging moet een bepaald doel worden opgenomen. In de doelomschrijving moeten in elk geval de belangrijkste activiteiten van de vereniging duidelijk worden vermeld. Voor het overige mag de doelomschrijving algemeen zijn.
Het is goed een onderscheid te maken tussen het doel en de wijze waarop of de middelen waarmee de vereniging dit doel beoogt te bereiken (MODEL 4.5.2A).
4.5.3 Incident: bepaald doel ontbreekt
Ontbreekt een bepaald doel in de statuten dan is er sprake van een oprichtingsgebrek (art. 2:21 lid 1 onder a) en voldoen de statuten niet aan de eisen van de wet (art. 2:21 lid 1 onder b). De rechtbank zal de vereniging op verzoek van het Openbaar Ministerie of een belanghebbende ontbinden, indien de vereniging niet bereid is alsnog een bepaald doel in de statuten op te nemen. Daarvoor zijn een besluit van de algemene ledenvergadering en een akte van statutenwijziging nodig.
4.5.4 Incident: ontbreken bepaald doel en doeloverschrijding
Een rechtshandeling waardoor het doel van de vereniging wordt overschreden is onder omstandigheden vernietigbaar (art. 2:7).
Een belangrijk criterium om te beoordelen of er sprake is van doeloverschrijding is het belang van de vereniging bij de rechtshandeling (HR 20 september 1996, ECLI:NL:HR:1996:ZC2144, NJ 1997, 149 inzake een BV). In de literatuur bestaat geen eenstemmigheid welke handelingen wel en welke niet veilig kunnen worden verricht.
Indien een omschrijving van een bepaald doel in de statuten ontbreekt of het doel niet helder is, kan niet of slechts met moeite worden vastgesteld of er sprake is van doeloverschrijding. Daardoor kan de vereniging schade lijden doordat zij ook gebonden zal zijn aan rechtshandelingen die niet binnen haar feitelijke doelstelling vallen. Ontbreekt het doel of is het doel niet helder geformuleerd dan is de behandelaar aansprakelijk voor de schade die daardoor ontstaat (art. 2:27 lid 5).
4.5.5 Incident: doel in strijd met openbare orde
Het doel van de vereniging mag niet in strijd zijn met de openbare orde. Indien dit het geval is en de vereniging niet bereid is haar doel te wijzigen, wordt de vereniging op verzoek van het Openbaar Ministerie door de rechtbank ontbonden (art. 2:20 lid 2).
Strijd met de openbare kan zich in de praktijk voordoen bij verenigingen met een terroristisch oogmerk of een doelstelling die is gericht op de omverwerping van de democratische rechtsorde in Nederland. Zie HR 26 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI1124, NJ 2009, 396, inzake de afwijzing van een verzoek van het Openbaar Ministerie tot verbod en ontbinding van stichting en vereniging van Hells Angels Harlingen op voet van art. 2:20 lid 1 wegens strijd met de openbare orde.
Ook als het doel van de vereniging niet in strijd komt met de openbare orde kan een vereniging toch worden ontbonden indien haar werkzaamheid in strijd is met de openbare orde. Een voorbeeld daarvan is de beschikking van de HR 18 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:948 inzake de ontbinding van de vereniging Martijn, een vereniging van pedoseksuelen. Vgl. ook Rb. Den Haag 18 juni 2018, ECLI:NL:RBDHA:2018:7183, inzake het verbod van de informele vereniging Satudarah Motorcycleclub.
4.5.6 Incident: vereniging heeft coöperatief doel of doel owm
Indien de vereniging een coöperatief doel heeft of zich de uitoefening van het verzekeringsbedrijf ten doel stelt valt zij niet onder de wettelijke omschrijving van haar rechtsvorm (art. 2:21 lid 1 onder c jo. art. 2:26 lid 1).
De rechtbank zal de vereniging op verzoek van het Openbaar Ministerie of een belanghebbende ontbinden. De vereniging kan slechts aan ontbinding ontkomen indien zij haar doel wijzigt (via statutenwijziging) of kiest voor omzetting in een coöperatie of onderlinge waarborgmaatschappij (= owm).
4.5.7 Incident: doel omvat verdelen van winst onder leden
Indien de doelstelling van de vereniging (mede) het verdelen van winst onder de leden omvat valt de vereniging niet onder de wettelijke omschrijving van haar rechtsvorm (art. 2:21 lid 1 onder c).
De rechtbank zal de vereniging op verzoek van het Openbaar Ministerie of een belanghebbende ontbinden. De vereniging kan slechts aan ontbinding ontkomen, indien zij haar doel zodanig wijzigt dat de winstverdeling is vervallen (via statutenwijziging) of indien zij kiest voor omzetting in een BV of NV.
De vereniging mag overigens wel een commercieel doel hebben. Indien de vereniging de winstverdeling niet in haar doelstelling heeft opgenomen, maar zij feitelijk wel winst verdeelt onder haar leden is art. 2:21 lid 3 van toepassing. De vereniging kan dan door de rechtbank worden ontbonden, omdat zij het voor haar rechtsvorm gestelde verbod van winstverdeling overtreedt.