Het mededingingsrecht is om twee redenen van belang voor het notariaat. Ten eerste omdat notarissen onder de mededingingsregels vallen. Ten tweede omdat het mededingingsrecht een randvoorwaarde vormt voor enkele van de gedragingen waarbij een notaris betrokken kan zijn. Een eigendomsakte, bijvoorbeeld, kan het verlenen van staatssteun inhouden, een stichting zou als kartelfacilitator gaan functioneren en uiteraard kan een overdracht van aandelen als concentratie worden aangemerkt.
Omdat het mededingingsrecht een van de aandachtspunten is voor de notaris bij het uitvoeren van zijn kerntaken, zoals het redigeren van contracten, statuten of reglementen, is het navolgende geen weergave van het proces dat hij volgt om een transactie te begeleiden, maar veeleer een beschrijving en praktische uitleg, met als doel dat de notaris zich ervan bewust wordt dat een transactie mededingingsrechtelijke aspecten kan hebben die bijzondere aandacht vragen. Denk aan het opnemen van bepaalde clausules in contracten en reglementen, de voorbereiding van een fusie of het verkrijgen van zeggenschap in een onderneming, of het ontvangen van subsidies of andere steun van de overheid door een onderneming. Overtreding van voorschriften van mededingingsrecht kan vergaande gevolgen hebben, zoals civielrechtelijke nietigheid van contracten, het ongedaan moeten maken van fusies en deelnemingen, bestuursrechtelijke boetes, of het risico dat verleende (reeds bestede) subsidies door de overheid van een onderneming worden teruggevorderd. Indien een notaris zelf betrokken is bij een inbreuk, bijvoorbeeld door een afspraak met andere notarissen of doordat zij/hij concurrentiegevoelige informatie organiseert en deelt voor marktdeelnemers, dan kan het mededingingsrecht ook leiden tot de oplegging van een boete aan de notaris(sen) in kwestie.
Ondernemingen concurreren op markten. Daar gelden economische ‘wetten’. Het mededingingsrecht, dat bescherming van marktwerking en het voorkomen van concurrentievervalsing beoogt, is sterk economisch georiënteerd. Bij de toepassing van dat recht wordt veelvuldig gebruik gemaakt van economische analysemethoden en technieken (marktmodellen). Daarom wordt hierna begonnen met een schets van de economische achtergrond, waarop later steeds zal worden teruggegrepen (onderdeel 19.2). Vervolgens zullen in onderdeel 19.3 algemene onderwerpen worden behandeld, zoals de afbakening van de werkingssfeer van het Nederlands en EU-mededingingsrecht. Daarna komen de kernthema’s van het mededingingsrecht aan de orde: eerst de mededingingsbeperkende samenwerking (kartels) (onderdeel 19.4), dan het misbruikgedrag van ondernemingen met aanmerkelijke marktmacht (onderdeel 19.5) en concentratiecontrole (onderdeel 19.6), gevolgd door handhaving en sancties op overtreding van deze voorschriften (onderdeel 19.7) en ten slotte de overheidssteunmaatregelen (onderdeel 19.8).
De behandeling van deze onderwerpen is noodgedwongen beknopt. Wel worden steeds de vindplaatsen gegeven van wet- en regelgeving. Over de (sporadisch) opgenomen besluiten van mededingingsautoriteiten en rechtspraak is informatie te vinden in de hieronder vermelde literatuur. Zie verder voor een aantal algemene handelingen die de notaris bij elke ondernemingsrechtelijke transactie moet verrichten de onderdelen 1.1 tot en met 1.3.
Wie zich (verder) wil verdiepen in (de economische aspecten van) het mededingingsrecht, wordt verwezen naar de bronnen, waaruit ook voor de navolgende uiteenzettingen is geput, te weten:
– H.H.B. Vedder en J.F. Appeldoorn, Mededingingsrecht. Beginselen van Europees en Nederlands Mededingingsrecht, Groningen: Europa Law Publishing 2019 (derde druk)
– W. Kanning, H.O. Kerkmeester, O. Couwenberg e.a., Economie en recht, Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers 2008
– I.P.M. Ligteringen, Privaatrechtelijke gevolgen van een schending van het mededingingsrecht. diss. Nijmegen, Deventer: Wolters Kluwer 2016
– M.T.P.J. van Oers, R. Wesseling (red.), Mededingingswet, Tekst & Commentaar, Deventer: Wolters Kluwer 2020
– A.J. Metselaar, Drie rechters en één norm. Handhaving van de Europese staatssteunregels voor de Nederlandse rechter en de grenzen van de nationale procedurele autonomie, diss. Leiden, Deventer: Wolters Kluwer 2016
– A.H.N. Stollenwerck e.a., Marktwerking in het notariaat; droom of nachtmerrie?, Deventer: Kluwer 2010
Actualiteiten, beleidsregels, beschikkingen en rechtspraak zijn te vinden op de website van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), de Nederlandse overheidstoezichthouder inzake o.a. mededinging: www.acm.nl, en op die van de Europese Commissie, de Europese toezichthoudende autoriteit: http://ec.europa.eu/competition, terwijl ook de volgende tijdschriften van belang zijn: Tijdschrift Mededingingsrecht in de praktijk (MP), Markt & Mededinging (M&M), Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht (NtEr) en Tijdschrift voor Europees en Economisch recht (SEW).