9.8.1 Inleiding

Schenking van een lijfrente heeft eveneens een fiscale achtergrond. Schenking van een lijfrente houdt in periodieke giften in de vorm van vaste en gelijkmatige periodieke uitkeringen die eindigen uiterlijk bij overlijden, aan instellingen of verenigingen (art. 6.34 Wet op de inkomstenbelasting 2001). Mits wordt voldaan aan bepaalde voorwaarden, is een schenking van lijfrente op de voet van art. 6.38 Wet op de inkomstenbelasting 2001 als persoonsgebonden aftrekpost aftrekbaar van de inkomstenbelasting.

In dit onderdeel wordt een model schenking lijfrente behandeld (MODEL 9.8.1A). Op de site van de Belastingdienst zijn modelovereenkomsten opgenomen voor de onderhandse akte van schenking. De mogelijkheid van het gebruik van een onderhandse akte van schenking voor periodieke giften bestaat met ingang van het belastingjaar 2014. Tot 2014 moest sprake zijn van een notariële akte van schenking. Veel goede doelen werven met deze fiscaal aantrekkelijke mogelijkheid om te schenken. Veelal zijn via websites volmachten te downloaden waarin volmacht voor een dergelijke schenking kan worden gegeven (MODEL 9.8.1B). Het betreffende goede doel zorgt dan voor het passeren van de notariële akte of het opstellen van een onderhandse akte.

Van de schenking lijfrente dient aangifte bij de belastingdienst te worden gedaan (MODEL 9.8.1C).

9.8.2 Voorwaarden voor aftrekbaarheid

De belangrijkste voorwaarde is bepaald in art. 6.38 Wet op de inkomstenbelasting 2001: periodieke giften worden in aanmerking genomen indien zij berusten op een bij notariële of onderhandse akte van schenking aangegane verplichting om de uitkeringen of verstrekkingen gedurende vijf of meer jaren ten minste jaarlijks uit te keren. Belangrijk is dat uit de akte moet blijken dat het ook daadwerkelijk om een lijfrente moet gaan, dat wil zeggen dat de uitkering van het leven van de schenker of de langstlevende van de schenkers afhankelijk moet zijn. Voorts moet de aanspraak op de lijfrente niet kunnen worden afgekocht, niet door de begiftigde kunnen worden vervreemd en kan de aanspraak evenmin dienen tot voorwerp van zekerheid.

Voor zover in deze wet niet anders is bepaald, komen uitgaven ter zake van aftrek geldt voor persoonsgebonden aftrekposten om voor aftrek in aanmerking te komen het moment waarop zij:
a. betaald;
b. verrekend;
c. ter beschikking gesteld of;
d. rentedragend;
zijn geworden.

Bedongen kan worden dat de verplichting tot het doen van de uitkeringen of verstrekkingen ook op een eerder tijdstip kan worden beëindigd. De schenker mag echter de looptijd niet zelf zodanig kunnen beïnvloeden dat deze korter kan worden dan de minimale looptijd van vijf jaren. Als de schenker die invloed wel heeft, is geen sprake van een wezenlijke onzekerheid terwijl dit juist een kenmerk is van een periodieke gift. Dit vormt daarom een beletsel om de gift als periodieke gift aan te merken. Hetzelfde geldt voor het opnemen van de mogelijkheid om al vervallen termijnen te herroepen. Als de schenker de verplichting tot het doen van uitkeringen of verstrekkingen na vijf jaren kan beëindigen, is dat geen beletsel.

De mogelijkheid tot beëindiging van de verplichting tot het doen van uitkeringen of verstrekkingen binnen de periode van vijf jaren bij arbeidsongeschiktheid of werkloosheid van de schenker is geen beletsel voor de kwalificatie als periodieke gift. Dit geldt ook als is bedongen dat de uitkeringen of verstrekkingen eindigen bij faillissement van de begiftigde instelling of als de instelling de ANBI-status verliest. Hierbij geldt als voorwaarde dat de schenker niet of nauwelijks invloed heeft op de hiervoor genoemde situaties. Het vorenstaande geldt alleen als de beëindiging van de verplichting slechts nog niet vervallen termijnen betreft. Als ook vervallen termijnen kunnen worden herroepen, is dit wel een beletsel voor de kwalificatie als periodieke gift.

Van een periodieke gift is alleen sprake als is overeengekomen dat de uitkeringen of verstrekkingen vijf of meer jaren zullen worden voldaan en dat deze uiterlijk eindigen bij overlijden van de schenker. Hierdoor bestaat de wezenlijke onzekerheid die kenmerkend is voor de periodieke gift, en die de periodieke gift onderscheidt van de schenking van een vast bedrag in termijnen.

Soms wil de schenker dat na zijn overlijden de resterende termijnen ineens worden uitgekeerd. In de praktijk bestaat die wens vooral bij giften in natura, bijvoorbeeld bij schenking van een kunstvoorwerp aan een museum, waarbij jaarlijks een evenredig deel van dat kunstvoorwerp in eigendom overgaat. Dit omdat het uitdrukkelijk de bedoeling is dat de eigendom van het kunstvoorwerp uiteindelijk geheel aan het museum wordt overgedragen.

Als in een clausule in de schenkingsovereenkomst zelf of in een aanvullende overeenkomst is overeengekomen dat de resterende termijnen bij overlijden ineens worden uitgekeerd, is echter niet voldaan aan het onzekerheidsvereiste. De gift wordt dan niet als periodieke gift aangemerkt. Een gift kan wel als periodieke gift kwalificeren als de schenker in zijn testament een legaat aan de instelling of vereniging opneemt ter grootte van de restende termijnen. In dat geval blijft sprake van een onzekere factor omdat het legaat door de schenker eenzijdig kan worden gewijzigd.

Aldus enkele onderdelen uit het besluit van de staatssecretaris van Financiën inzake Inkomstenbelasting, giften en algemeen nut beogende instellingen 19 december 2014, BLKB2014/1415M, Stcrt. 2014, 36877.

9.8.3 Termijnen van uitkering

De lijfrente is vijf (5) jaar verschuldigd volgens een bepaald schema, bijvoorbeeld:
– eerste termijn te voldoen tussen de datum gelegen één maand/week na de ondertekening van deze akte en één januari aanstaande;
– tweede termijn te voldoen in het jaar volgend op het thans lopende kalenderjaar;
– derde termijn te voldoen in het jaar volgend op de vorige termijn;
– vierde termijn te voldoen in het jaar volgend op de vorige termijn;
– vijfde termijn te voldoen in het jaar volgend op de vorige termijn maar niet eerder dan vijf jaar na vandaag en niet later dan op éénendertig december van dat jaar.

Er moet wel sprake zijn van vaste en gelijkmatige uitkeringen. Betaling dient op zoveel mogelijk dezelfde data in het jaar plaats vinden.

Mogelijk is om voor alle zekerheid (mocht geoordeeld worden dat het niet om vijf, maar om vier lijfrentes gaan) te bepalen dat een gelijke zesde termijn is verschuldigd indien uit wetgeving, fiscale jurisprudentie of fiscale heersende literatuur blijkt dat dit voor de persoonsgebonden aftrek op grond van afdeling 6.9, art. 6.38, Wet inkomstenbelasting 2001 nodig mocht zijn. Vgl. het besluit van de staatssecretaris van Financiën inzake Inkomstenbelasting, giften en algemeen nut beogende instellingen  19 december 2014, BLKB2014/1415M, Stcrt. 2014, 36877.

In de praktijk komt het voor dat giften zo worden vormgegeven dat de belastingplichtige een ANBI opdraagt om de gift of de uit de gift voortvloeiende uitkeringen door te betalen aan een door de belastingplichtige aan te wijzen derdebegunstigde. De ANBI besteedt de ontvangen giften in dat geval niet vanuit haar eigen algemeen nuttige doelstelling, maar uitsluitend in opdracht van de belastingplichtige. De ANBI fungeert dan in zoverre als loketinstelling. Op deze wijze beoogt men andere giften in periodieke giften en niet aftrekbare giften in aftrekbare giften om te zetten, om zodoende op oneigenlijke wijze van de giftenaftrek te profiteren. De Belastingdienst gaat bij de beoordeling van op deze wijze vormgegeven giften aan het bestaan van de loketinstelling voorbij. Op deze wijze vindt de beoordeling plaats alsof de gift rechtstreeks is gedaan aan de derdebegunstigde en wordt derhalve zoveel mogelijk aangesloten bij de feitelijke situatie. Als blijkt dat er ruimte is voor de giftenaftrek, komt alleen het bedrag dat aan de derdebegunstigde is doorbetaald voor aftrek in aanmerking. Aldus het besluit van de staatssecretaris van Financiën inzake Inkomstenbelasting, giften en algemeen nut beogende instellingen 19 december 2014, BLKB2014/1415M, Stcrt. 2014, 36877.

9.8.4 Glijclausule

De geschonken lijfrente is alleen aftrekbaar indien de schenking is gedaan onder de voorwaarde dat de begiftigde desverlangd aantoont dat zij valt onder de instellingen als bedoeld in art. 33 aanhef en onder 4, 10 en 13 van de Successiewet. In de akte kan worden bepaald dat de schenking komt te vervallen als daarvan achteraf beschouwd geen sprake blijkt te zijn.

Als een instelling de ANBI-status verliest, zijn giften aan zo’n instelling vanaf dat moment niet meer aftrekbaar. Dit geldt ook voor uitkeringen en verstrekkingen die voortvloeien uit lopende verplichtingen tot het doen van periodieke giften aan zo’n instelling, althans wanneer de instelling niet kwalificeert als vereniging. Het voorgaande geldt ongeacht de oorzaak van het verlies van de ANBI-status. Een belastingplichtige mag ervan uitgaan dat een in het ANBI-register vermelde instelling ook daadwerkelijk als ANBI kwalificeert. Daarom zijn betalingen die worden gedaan na het verlies van de ANBI-status aftrekbaar zolang de ANBI-status in het ANBI-register van de Belastingdienst wordt vermeld. Dit geldt niet als sprake is van kwade trouw bij de belastingplichtige. Aldus het besluit van de staatssecretaris van Financiën inzake Inkomstenbelasting, giften en algemeen nut beogende instellingen 19 december 2014, BLKB2014/1415M, Stcrt. 2014, 36877.