7.6.1 Partneralimentatie

7.6.1.1 De alimentatieovereenkomst

In beginsel heeft de ex-echtgenoot die niet zelf (geheel) in eigen levensonderhoud kan voorzien recht op een uitkering van de ander, zie art. 1:156. Voor het berekenen van de omvang van de alimentatieplicht noemt de wet alleen de wettelijke maatstaven: draagkracht en behoefte (art. 1:397).

Bij de vaststelling van de behoefte wordt rekening gehouden met alle omstandigheden van het geval en geldt als uitgangspunt het welstandsniveau ten tijde van het huwelijk. 
Als algemene voorwaarde voor de toewijsbaarheid van het verzoek tot toekenning van een uitkering tot levensonderhoud geldt, dat de verzoekende echtgenoot niet voldoende inkomsten tot zijn levensonderhoud heeft, noch zich deze in redelijkheid kan verwerven, met andere woorden dat hij behoeftig is (vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-II 2016/640 e.v.).
De draagkracht van een onderhoudsplichtige is ‘zijn vermogen om uit de middelen waarover hij vermag te beschikken iets af te staan ten behoeve van den tot onderhoud gerechtigde’ (HR 25 mei 1962, NJ 1962/266, ECLI:NL:HR:1962:116). Daarbij komt het niet alleen aan op het inkomen dat hij verwerft, maar ook op het inkomen dat hij geacht kan worden zich redelijkerwijs in de naaste toekomst te kunnen verwerven (vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-II 2016/645 e.v.).

Partijen hebben een grote contractsvrijheid op het terrein van de alimentatie. Men kan bijvoorbeeld afwijken van de wettelijke maatstaven. Een reden hiervoor kan zijn een overbedeling van een partij bij de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap.

Ook is een nihilbeding mogelijk, zie 7.5.4.10 (de Hoge Raad oordeelt in zijn arrest van 12 januari 1996, NJ 1996/352, ECLI:NL:HR:1996:ZC1959 dat het in art. 1:158 BW uitsluitend gaat om overeenkomsten door echtelieden tijdens hun huwelijk aangegaan met het oog op een voorgenomen echtscheiding; hieruit volgt dat een vóór het huwelijk gesloten overeenkomst nietig is ex art. 1:400 lid 2 BW). Een dergelijk beding houdt in dat men over en weer afstand doet van het recht op onderhoud, tenzij de omstandigheden veranderen. Ook deze laatste wijzigingsmogelijkheid kan worden uitgesloten, zodat het nihilbeding ook bij wijziging van omstandigheden blijft bestaan.

Voorts is het mogelijk in het convenant van andere alimentatiebepalingen van regelend recht af te wijken, zoals van art. 1:160, waarin bepaald wordt dat de alimentatieplicht definitief eindigt bij een nieuw huwelijk of samenwonen als ware men gehuwd of geregistreerd van de alimentatiegerechtigde.

Ook afwijken van de wettelijke indexering (art. 1:402a) behoort tot de mogelijkheden. Partijen kunnen in hun overeenkomst de indexering geheel uitsluiten, maar ook kan de indexering tijdelijk, bijvoorbeeld het eerste jaar, worden uitgesloten.

In het echtscheidingsconvenant kunnen partijen dus een regeling treffen over alimentatie, bijvoorbeeld over de omvang ervan en de termijn. De overeenkomst over partneralimentatie in een echtscheidingsconvenant is rechtsgeldig, de wet noemt het sluiten van dergelijke overeenkomsten zelfs uitdrukkelijk in art. 1:158 en 159.

De overeenkomst waarin het bestaan, de duur en de omvang van de alimentatieplicht wordt vastgelegd is geen obligatoire overeenkomst, nu ook zonder deze overeenkomst volgens de wet (art. 1:156) een onderhoudsplicht bestaat. Men zou de overeenkomst eerder kunnen duiden als een vaststellingsovereenkomst in de zin van art. 7:900 lid 1.

De wettelijke duur van partneralimentatie is op 1 januari 2020 gewijzigd (Wet herziening partneralimentatie, Kamerstukken 34231). Indien de rechter geen termijn heeft vastgesteld, eindigt de verplichting tot het verstrekken van levensonderhoud van rechtswege na het verstrijken van een termijn die gelijk is aan de helft van de duur van het huwelijk met een maximum van vijf jaren (art. 1:157 lid 1). Op deze hoofdregel bestaan uitzonderingen voor – kort gezegd – oudere gehuwden (art. 1:157 leden 2 en 3) en in geval uit het huwelijk van de echtgenoten geboren kinderen de leeftijd van twaalf jaren nog niet hebben bereikt (art. 1:157 lid 4). Indien ongewijzigde handhaving van de beëindiging van de uitkering ten gevolge van het verstrijken van deze termijnen, gelet op alle omstandigheden van het geval, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet kan worden gevergd van degene die recht heeft op die uitkering, kan de rechter op diens verzoek alsnog een termijn vaststellen (art. 1:157 lid 7). De termijn voor het verstrekken van levensonderhoud vangt aan op de datum van inschrijving van de echtscheidingsbeschikking in de registers van de burgerlijke stand (art. 1:157 lid 6).

7.6.1.2 De Alimentatienormen

Uitgangspunt in het huidige alimentatierecht is dat iedere meerderjarige in beginsel voor zichzelf zorgt, alimentatierecht is uitzonderingsrecht. Alleen een ex-echtgenoot, die in redelijkheid niet in eigen onderhoud kan voorzien en daardoor behoeftig is, heeft recht op een bijdrage in de kosten van zijn levensonderhoud van de ander. Aangezien art. 1:156 ook van toepassing is na de rechterlijke ontbinding van een geregistreerd partnerschap, geldt de alimentatieregeling ook na de ontbinding van een geregistreerd partnerschap. Ook op de alimentatie na beëindiging van het geregistreerd partnerschap met wederzijds goedvinden is art. 1:157 lid 1 tot en met lid 6 en art. 1:158 van overeenkomstige toepassing. Rechtsgrond voor de alimentatie is de verbroken huwelijks- of geregistreerd partnerschapsband en de rolverdeling tijdens huwelijk respectievelijk geregistreerd partnerschap. Van belang hierbij is in hoeverre de inrichting van de relatie de verdiencapaciteit van de alimentatiegerechtigde en alimentatieplichtige heeft beïnvloed.

Kort gezegd kunnen twee grondslagen worden aangewezen: lotsverbondenheid, dat wil zeggen nahuwelijkse solidariteit tussen de ex-echtgenoten, en compensatie voor de huwelijksgerelateerde vermindering van de verdiencapaciteit.

Als is vastgesteld dat er een recht op alimentatie bestaat is de volgende vraag hoe hoog die alimentatie zal moeten zijn. Voor de berekening van de omvang van de alimentatieplicht geeft de wet slechts een algemene regel, namelijk dat dit moet geschieden met behulp van de wettelijke maatstaven: draagkracht en behoefte (art. 1:397). Hoe die wettelijke maatstaven moeten worden gehanteerd is in de wet niet vast gelegd. Daarvoor zijn in de praktijk regels ontwikkeld, die voorheen bekend stonden als de Tremanormen (vernoemd naar het Tijdschrift voor de rechterlijke macht). Sinds 2002 worden deze normen Alimentatienormen genoemd en ze zijn te raadplegen op www.rechtspraak.nl. Onder Procedures, landelijke regelingen, bij de sector Familie- en Jeugdrecht vindt men de meest recente Alimentatienormen.

Doel van de Alimentatienormen is de gesignaleerde rechtsongelijkheid en rechtsonzekerheid, die er op het gebied van de alimentatievaststelling bestond, weg te nemen althans te verminderen.

Aanvankelijk was het een rekenmodel, opgezet voor het handmatig berekenen van de draagkracht van een onderhoudsplichtige. Voor de gerechtigde kon op dezelfde wijze de behoefte worden berekend. Tegenwoordig zullen de meeste berekeningen niet meer handmatig, maar met behulp van een computerprogramma plaatsvinden. Er zijn in de praktijk diverse computerprogramma's ontwikkeld om de hoogte van alimentatie te berekenen, bijvoorbeeld Ina en Aliment. Voor het gebruik hiervan is het aan te bevelen over enig inzicht in het systeem van de Alimentatienormen te beschikken.

Halfjaarlijks vinden aanpassingen van de Alimentatienormen plaats, onder andere op het punt van de bijstandsnorm. Op deze plaats moet worden volstaan met een verwijzing naar het online beschikbare rapport; zie ook het model hierna.

7.6.1.3 Rapport Alimentatienormen

Zie MODEL 7.6.1.3A voor het Rapport Alimentatienormen.

7.6.1.4 De status van de Alimentatienormen

Hoewel de Alimentatienormen niet in de wet zijn opgenomen worden ze door alle rechterlijke instanties gebruikt. In het rapport zelf wordt gesproken van normen of richtlijnen, die bij de vaststelling van alimentatie kunnen worden gehanteerd. Het zijn vuistregels die de rechter kunnen helpen bij de vaststelling van alimentatie, de rechter heeft hierbij echter een zekere vrijheid.

De Alimentatienormen zijn richtlijnen en geen recht in de zin van art. 79 RO, vgl. HR 4 december 2015, NJ 2016/124, ECLI:NL:HR:2015:3478. Dat betekent dat men in cassatie niet kan klagen over een onjuiste toepassing ervan. De feitenrechter moet beoordelen of en in hoeverre de Alimentatienormen in een concreet geval moeten worden toegepast en die beslissing behoeft niet gemotiveerd te worden.

De rechter mag zonder meer afwijken van de Alimentatienormen, zo besliste de Hoge Raad (1 december 1995, NJ 1996/272, ECLI:NL:HR:1995:AC1905). Ook worden geen hoge motiveringseisen gesteld aan beslissingen die uitsluitend het vaststellen en wegen van de door partijen met het oog op hun draagkracht c.q. behoefte aangevoerde omstandigheden betreffen (HR 1 december 1989, NJ 1990/189, ECLI:NL:HR:1989:AB7830 en HR 24 november 1995, NJ 1996/260, ECLI:NL:HR:1995:ZC1896).

7.6.2 Kinderalimentatie

7.6.2.1 Algemeen

Het is een plicht van iedere ouder om bij te dragen in de kosten van levensonderhoud van zijn kind. Ook na echtscheiding blijft de ouder bij wie de kinderen niet langer hun gewone verblijfplaats hebben, verplicht een financiële bijdrage te leveren. Kinderalimentatie, voor eigen en stiefkinderen, heeft prioriteit boven de onderhoudsplicht jegens alle andere onderhoudsgerechtigden in art. 1:400 lid 1. Tot de leeftijd van 18 jaar voorziet de kinderbijdrage volgens de wet in de kosten van verzorging en opvoeding, van het 18de tot het 21ste jaar voorziet deze bijdrage in de kosten van levensonderhoud en studie van de jongmeerderjarige. De onderhoudsplicht van een ouder eindigt voor het 21ste jaar als het kind eerder financieel zelfstandig is geworden.

Boven de leeftijd van 21 jaar is er voor ouders alleen een onderhoudsplicht in geval van behoeftigheid van het kind. De Hoge Raad (HR 9 september 1983, NJ 1984/535, ECLI:NL:HR:1983:AG4642) heeft uitgemaakt dat een student niet behoeftig is, immers hij kan in eigen onderhoud voorzien door te gaan werken. Zie recenter o.a. Hof Den Haag 13 januari 2016, ECLI:NL:GHDHA:2016:113 en Hof Arnhem-Leeuwarden 21 september 2017, ECLI:NL:GHARL:2017:8304.

Onder omstandigheden is in lagere rechtspraak een natuurlijke verbintenis tot verstrekking van een studietoelage aan kinderen ouder dan 21 jaar aangenomen, die omgezet is in een rechtens afdwingbare overeenkomst (Hof Amsterdam 18 januari 1996, NJ 1997/726, ECLI:NL:GHAMS:1996:AE0215).

Voor de omvang van de kinderalimentatie zijn de wettelijke maatstaven, behoefte en draagkracht, bepalend (art. 1:397). Niet-financiële factoren spelen hierbij geen rol. Het matigingsrecht wegens wangedrag van art. 1:399 is bovendien uitdrukkelijk uitgesloten ten aanzien van minderjarige (stief)kinderen.

Het wetsvoorstel herziening kinderalimentatie (Kamerstukken 34154) is op dit moment in behandeling bij de Tweede Kamer. Het ligt al geruime tijd stil. De initiatiefnemers willen met dit initiatiefwetsvoorstel de berekeningsmethodiek voor kinderalimentatie wettelijk verankeren. Daarbij wensen zij de in het algemeen door de rechterlijke macht gebruikte berekening welke niet in de wet is vastgelegd, te vereenvoudigen en transparanter te maken waardoor ouders zelf in staat zijn de berekening te maken, aldus de MvT, p. 1.

7.6.2.2 Wie moeten kinderalimentatie betalen?

Ook anderen dan de juridische ouders kunnen onderhoudsplichtig zijn jegens het kind. Een dergelijke onderhoudsplicht moet op de wet zijn gebaseerd. Op deze regel heeft de Hoge Raad (HR 26 april 1996, NJ 1997/119, ECLI:NL:HR:1996:AD2542 en herhaald in HR 18 februari 2011, NJ 2011/90, ECLI:NL:HR:2011:BO9841) een uitzondering geformuleerd voor de biologische vader, die volgens de wet niet onderhoudsplichtig was, omdat het kind een wettige vader had. In casu bestond wel een betrekking in de zin van familie- en gezinsleven zoals bedoeld in art. 8 EVRM tussen het kind en de biologische vader. Volgens de Hoge Raad brengt art. 8 EVRM mee dat het kind ook een aanspraak op levensonderhoud jegens zijn biologische vader toekomt, nu de wettige vader niet in staat is om in het levensonderhoud te voorzien, of zulks op andere grond niet in rechte kan worden afgedwongen; de omstandigheid dat de wettige vader wel gedeeltelijk, maar niet volledig in staat is het kind te onderhouden, kan een grond voor doorbreking van het wettelijke stelsel opleveren.

Een stiefouder is onderhoudsplichtig jegens het kind van zijn echtgenoot, zie art. 1:395. Volgens de Hoge Raad (8 april 1994, NJ 1994/439, ECLI:NL:HR:1994:ZC1330) alleen gedurende zijn huwelijk met de ouder van het kind. Hetzelfde geldt voor een geregistreerd partnerschap. Het kind moet bovendien behoren tot het gezin van de stiefouder. Hiervan is ook nog sprake als het kind met instemming van de stiefouder in verband met studie op kamers gaat wonen (HR 28 mei 1993, NJ 1994/434, ECLI:NL:HR:1993:ZC0978).

Een kind dat doordeweeks naar het internaat gaat behoort nog tot het gezin (Rb. Maastricht 14 december 2010, ECLI:NL:RBMAA:2010:BO7395). Woont het kind inmiddels zelfstandig en heeft zijn vertrek uit het gezin een definitief karakter gekregen, dan behoort het niet langer tot het gezin (Hof Arnhem-Leeuwarden 19 juli 2016, RFR 2017/8, ECLI:NL:GHARL:2016:5819). 

Als een stiefouder onderhoudsplichtig is, kan er samenloop zijn van diens onderhoudsplicht en die van de ex-partner van de ouder (te weten de andere ouder van het kind). In dat geval is ieder van hen in beginsel gehouden een deel van het bedrag dat het kind nodig heeft te voldoen. Bij de bepaling van dat deel kan de rechter rekening houden met allerlei omstandigheden en niet alleen met ieders draagkracht, maar ook met de bijzondere verhouding waarin ieder tot de gerechtigde staat. In de jurisprudentie is gebleken dat die verhouding zelfs kan leiden tot een verdeling, waarbij de bijdrage van een van de onderhoudsplichtigen op nihil wordt gesteld. In deze procedure was er 14 jaar geen contact tussen vader en kinderen geweest, leefden de kinderen al 10 jaar in gezinsverband van de moeder en haar tweede echtgenoot en was de naam van de kinderen gewijzigd in die van de stiefvader. Deze omstandigheden brachten mee dat de bijdrage van de vader op nihil werd bepaald (HR 22 april 1988, NJ 1989/386, ECLI:NL:HR:1988:AD0287). Zie ook HR 26 november 2010, NJ 2010/633, ECLI:NL:HR:2010:BN7055 en HR 13 juli 2012, NJ 2012/498, ECLI:NL:HR:2012:BX1295.

Overigens doet het enkele feit dat het kind de naam van de stiefvader draagt de onderhoudsplicht van de vader niet vervallen (zie HR 28 mei 1993, NJ 1994/434, ECLI:NL:HR:1993:ZC0978 en HR 11 november 1994, NJ 1995/129, ECLI:NL:HR:1994:ZC1539).

Degene die met de ouder buiten huwelijk of geregistreerd partnerschap samenleeft is niet tot onderhoud verplicht (vgl. HR 8 april 1994, NJ 1994/439, ECLI:NL:HR:1994:ZC1330). Hof Den Haag 19 maart 2014, RFR 2014/74, ECLI:NL:GHDHA:2014:943 oordeelde echter dat, gelet op de maatschappelijke ontwikkelingen ten aanzien van samenwonen, gezinnen en relaties, onderscheid tussen een formele stiefouder en een nieuwe partner die samenleeft met de verzorgende ouder en diens minderjarige kinderen – en in feite als stiefouder functioneert – mogelijk leidt tot ongelijkheid tussen beiden en daarmee strijd met art. 8 EVRM kan opleveren. Hof Leeuwarden 17 februari 2011, RFR 2011/114, ECLI:NL:GHLEE:2011:BQ8148 achtte een dergelijke stap de rechtsvormende taak van de rechter te buiten te gaan. Aangenomen mag worden dat voor de 'quasi-stiefouder' geen onderhoudsverplichting geldt. Vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-I 2020/644.

De verwekker van een kind, dat alleen een moeder heeft, is onderhoudsplichtig volgens art. 1:394, evenals de man die heeft ingestemd met een daad die de verwekking tot gevolg kan hebben gehad.

De vrouwelijke partner van de moeder die heeft ingestemd met KID (kunstmatige inseminatie met donorsperma) bij haar partner was niet onderhoudsplichtig jegens het kind volgens de Hoge Raad (HR 10 augustus 2001, NJ 2002/278, ECLI:NL:HR:2001:ZC3598). Met de invoering van de Wet lesbisch ouderschap (Kamerstukken 33032) per 1 april 2014 is art. 1:394 aangepast. De instemmende man is vervangen door instemmende persoon. Nu kan ook de vrouwelijke partner van de moeder die heeft ingestemd met de bevruchting worden aangesproken voor levensonderhoud van het kind.

Ook al is deze vrouwelijke levensgezel niet de juridische ouder van het kind, zij is wel alimentatieplichtig jegens het kind, evenals de mannelijke levensgezel; zie MvT, Kamerstukken II 2011/12, 33032, nr. 3, p. 21.

De vriendin van de moeder is ook onderhoudsplichtig als een verzoek om het gezamenlijk gezag van art. 1:253t is toegewezen. In dat geval ontstaat volgens art. 1:253w een onderhoudsplicht voor de partner, die met de ouder belast wordt met het gezamenlijk gezag over het kind. Zelfs als de rechter het gezamenlijk gezag beëindigt, blijft de onderhoudsplicht in beginsel bestaan gedurende een even lange termijn als het gezamenlijk gezag heeft bestaan, tenzij de rechter op verzoek een langere termijn bepaalt.

Ook een geregistreerde partner is onderhoudsplichtig jegens de kinderen van zijn respectievelijk haar partner (art. 1:395 en 395a).

7.6.2.3 Aan wie moet de kinderalimentatie betaald worden?

De betaling van de kinderalimentatie geschiedt ten behoeve van de minderjarige aan degene die het gezag over de minderjarige uitoefent, of aan de jongmeerderjarige zelf (art. 1:408 lid 1).

Het LBIO (Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen te Rotterdam) neemt op verzoek de inning van de onderhoudsgelden op zich als er een achterstand in de betaling is (art. 1:408 lid 4). De kosten hiervan komen voor rekening van de onderhoudsplichtige (art. 1:408 lid 3). Het LBIO draagt zorg voor uitbetaling aan de daarop rechthebbenden (art. 1:408 lid 11).
Het is zelfs mogelijk een onderhoudsplichtige te doen gijzelen.
Een jongmeerderjarige moet in beginsel zelf om een bijdrage verzoeken, maar kan de andere ouder hiertoe een volmacht verlenen.

7.6.2.4 Verhouding kinder- en partneralimentatie

Indien zowel kinder- als partneralimentatie wordt gevraagd, gaat de kinderalimentatie voor, nu in art. 1:400 lid 1 prioriteit voor de kinderalimentatie is opgenomen. Er is alleen ruimte voor partneralimentatie wanneer de beschikbare draagkrachtruimte groter is dan de verzochte kinderalimentatie, dan wel groter dan de totale vastgestelde behoefte van de kinderen.

De rangorde van de onderhoudsgerechtigden (actieve samenloop) is op grond van art. 1:400 als volgt: (a) kinderen en stiefkinderen jonger dan 21 jaren; (b) echtgenoot en vroegere echtgenoot, geregistreerde partner en vroegere geregistreerde partner, ouders en kinderen en stiefkinderen ouder dan 20 jaren; (c) behuwdkinderen en schoonouders. Vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-I 2020/591.

Volgens HR 24 juni 2011, NJ 2011/502, ECLI:NL:HR:2011:BQ0002 is de wetgever bij het opstellen van de voorrangsregel van art. 1:400 lid 1 BW kennelijk ervan uitgegaan dat de diverse alimentatieverplichtingen op elkaar worden afgestemd met inachtneming van alle omstandigheden van het geval, waaronder de voorrang van de kinderalimentatie en de draagkracht van de alimentatieplichtige. Aan de voorrangsregel voor kinderalimentatie komt derhalve geen absoluut karakter toe. In de onderhavige zaak heeft een niet-wijzigingsbeding bij partneralimentatie tot gevolg dat de door de partneralimentatieplichtige verschuldigde kinderalimentatie verminderd wordt (zie voor de verwijzingsuitspraak Hof ’s-Gravenhage 4 april 2012, EB 2012/58, ECLI:NL:GHSGR:2012:BW0938).

Ten aanzien van een nihilbeding voor kinderalimentatie geldt HR 1 november 2019, NJ 2020/32, ECLI:NL:HR:2019:1689. De Hoge Raad maakt onderscheid tussen bedingen die negatief uitpakken voor het kind (deze zijn nietig) en bedingen die een positief gevolg hebben voor het kind (in beginsel geldig).

Voor zover een niet-wijzigingsbeding inhoudt of ertoe strekt dat een toename van de draagkracht van een onderhoudsplichtige of van de behoefte van het kind niet kan leiden tot een hogere kinderalimentatie, is dit beding nietig op grond van art. 3:59 BW in verbinding met art. 3:40 lid 1 BW. Die inhoud of strekking is in strijd met de dwingendrechtelijke bepaling dat iedere ouder ten minste verplicht is naar draagkracht te voorzien in de kosten van verzorging en opvoeding van minderjarige kinderen (art. 1:404 lid 1 BW). Voor zover een niet-wijzigingsbeding inhoudt of ertoe strekt dat een afname van de draagkracht van een onderhoudsplichtige of van de behoefte van het kind niet kan leiden tot een lagere kinderalimentatie, is dit beding in beginsel niet in strijd met de regel dat kinderalimentatie ten minste aan de wettelijke maatstaven moet voldoen, en kan aan dit beding rechtsgevolg toekomen. Dat kan anders zijn als de onderhoudsplichtige ouder ook onderhoudsverplichtingen heeft jegens andere kinderen, onder wie kinderen uit andere relaties. In dat geval zou het niet-wijzigingsbeding immers in strijd kunnen komen met de regel dat bij het bepalen van de draagkracht van de onderhoudsplichtige rekening gehouden moet worden met onderhoudsverplichtingen jegens andere kinderen.
Art. 1:159 lid 3 BW is niet analoog van toepassing op een niet-wijzigingsbeding bij kinderalimentatie. Indien aan een dergelijk beding rechtsgevolg toekomt, is daarop art. 6:216 BW jo. art. 6:248 lid 2 BW en jo. art. 6:258 BW van toepassing. Een beroep op die bepalingen ligt bijvoorbeeld in de rede als de draagkracht van de onderhoudsplichtige zodanig is verminderd dat hij niet langer in staat is in zijn eigen levensonderhoud te voorzien bij het ongewijzigd in stand laten van de vastgestelde kinderalimentatie. Indien een dergelijk beroep slaagt, is de overeenkomst vatbaar voor wijziging op de voet van art. 1:401 lid 1 BW, aldus HR 1 november 2019, NJ 2020/32, ECLI:NL:HR:2019:1689. Vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-I 2020/602.

7.6.2.5 De hoogte van de kinderalimentatie

De wet geeft voor de berekening van de hoogte van kinderalimentatie niet veel houvast. Om die reden is in 1994 het rapport Kosten van kinderen verschenen, opgesteld door de werkgroep Alimentatienormen en het NIBUD, om de hoogte van kinderalimentatie voor kinderen tot 18 jaar te berekenen. Dit rapport is in 2001 als bijlage bij het januarinummer van Trema gevoegd en maakt sindsdien deel uit van de Alimentatienormen. Op deze plaats moet worden volstaan met een verwijzing naar het online (www.rechtspraak.nl) beschikbare rapport; zie ook het model in onderdeel 7.6.1.3. Het Rapport alimentatienormen kent sinds 2013 een forfaitair systeem (met als kernbegrip het ‘netto besteedbaar inkomen’) met enkele correctiemechanismen.

7.6.2.6 Zorgkorting en co-ouderschap

Bereiken ouders geen overeenstemming over de verdeling van de uitgaven ten behoeve van de kinderen, dan wordt aanbevolen de kosten in verband met de verdeling van de zorg te begroten als beschreven in par. 5.2.2 van het rapport Alimentatienormen.

De kosten van de zorgregeling worden bepaald aan de hand van de behoefte en het gemiddeld aantal dagen per week - vakanties meegerekend - dat het kind doorbrengt bij of voor rekening komt van de ouder waar het kind niet zijn hoofdverblijf heeft. De gedachte hierachter is dat de feitelijke zorgverdeling er toe leidt dat de ouder, waar het kind zijn hoofdverblijfplaats heeft, voor een deel niet in de behoefte van het kind hoeft te voorzien, omdat de andere ouder daar in natura in voorziet in de periode dat het kind bij hem verblijft. Om die reden dalen de kosten die de verzorgende ouder ten behoeve van het kind heeft. Uitgangspunt hierbij is en blijft dat de ouder waar het kind hoofdverblijf heeft de ‘vaste lasten’ voldoet, zoals schoolgeld, contributie voor sport, kleding en dergelijke. Net als die ouder heeft de andere ouder kosten gedurende de periode dat het kind bij hem verblijft.
Als vuistregel worden de zorgkosten uitgedrukt in een percentage van de behoefte, hetgeen de volgende zorgkorting oplevert:
• 5% bij gedeelde zorg gedurende minder dan 1 dag per week;
• 15% bij gedeelde zorg op gemiddeld 1 dag per week;
• 25% bij gedeelde zorg op gemiddeld 2 dagen per week;
• 35% bij gedeelde zorg op gemiddeld 3 dagen per week.

Co-ouderschap is een niet-wettelijke term die in de praktijk wordt gebruikt voor verschillende varianten van gedeelde zorg. Ook hier is uitgangspunt dat de ouders naar rato van hun draagkracht in de kosten van een kind bijdragen. De zorg wordt op de in par. 5.2.2 van de Alimentatienormen beschreven wijze in de berekening verwerkt, waarbij geen onderscheid wordt gemaakt in ruime zorgregelingen of co-ouderschap. Bij andere afspraken over kostenverdeling kunnen de onderhoudsplichtigen in onderling overleg een ander of geen kortingspercentage toepassen. Het is mogelijk dat de co-ouder bij wie het kind niet is ingeschreven voor een kind aanspraak kan maken op de inkomensafhankelijke combinatiekorting. Hiermee dient bij de berekening van de draagkracht rekening te worden gehouden. Aldus het rapport Alimentatienormen, par. 5.2.3.

7.6.2.7 De kinderbijslag

De hoogte van de kinderbijslag is afhankelijk van de leeftijd van het kind. Voor kinderen die de zes-, resp. twaalfjarige leeftijd bereiken, vindt een verhoging plaats. Kinderbijslag wordt voldaan na afloop van het kwartaal. De bijslag bedraagt per 1 januari 2020 per kwartaal:

	0 t/m 5 jaar	6 t/m 11 jaar	12 t/m 17 jaar
Per kind per kwartaal	221,49	268,95	316,41

Zie verder www.svb.nl en voor verdere informatie www.rijksoverheid.nl/kinderbijslag.

7.6.2.8 Kindgebonden budget

Alimentatie betaald voor de ex-echtgenoot is voor de betaler fiscaal aftrekbaar als persoonsgebonden aftrek en wordt bij de ontvanger belast. Kinderalimentatie is niet aftrekbaar en wordt bij de ontvanger niet belast.
De Wet hervorming kindregelingen (Stb. 2014, 227 (Kamerstukken 33716) in werking getreden op 1 januari 2015) heeft gezorgd voor een toename van het kindgebonden budget en voor de introductie van de alleenstaande ouderkop (deze is een onderdeel van dat budget en houdt verband met het vervallen van de bijstandsnorm voor de alleenstaande ouder per genoemde datum). 

In zijn prejudiciële beslissing HR 9 oktober 2015, NJ 2015/465, ECLI:NL:HR:2015:3011 oordeelt de Hoge Raad dat het kindgebonden budget en de daarvan deel uitmakende alleenstaande ouderkop niet in aanmerking dienen te worden genomen bij de bepaling van de behoefte van het kind, maar bij de draagkracht van de ouder die het kindgebonden budget ontvangt. Het kgb en de alleenstaande ouderkop meenemen bij de behoefte van het kind – zoals het Rapport alimentatienormen destijds deed – leidde tot onbillijkheden (de behoefte van het kind nam fors af, hetgeen voor de alimentatieplichtige ouder te voordelig uitpakte). Volgens HR 30 september 2016, NJ 2016/428, ECLI:NL:HR:2016:2229 is het oordeel uit 2015 ook van toepassing op de regeling van het kindgebonden budget zoals die vóór 1 januari 2015 gold. De prejudiciële beslissing vormt niet een in art. 1:401 lid 1 BW bedoelde wijziging van omstandigheden, wel kan zij een wijzigingsgrond opleveren in de zin van art. 1:401 lid 4 of art. 1:401 lid 5. Zie HR 21 december 2018, NJ 2019/89, ECLI:NL:HR:2018:2381. Vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-I 2020/622.

7.6.2.9 Kinderalimentatie in echtscheidingsconvenant

Partijen kunnen in hun echtscheidingsconvenant bewust afwijken van de wettelijke maatstaven en een hogere kinderalimentatie overeenkomen. Mogelijk is dat hierin een component is begrepen als bijdrage in de kosten van levensonderhoud van de ex-partner, die in ruil daarvoor afziet van alimentatie voor zichzelf. Als dat is overeengekomen zal later niet op grond van een verminderde behoefte wijziging van de kinderalimentatie kunnen worden verzocht.

Zie over de (on)mogelijkheid van een nihilbeding voor de kinderalimentatie onderdeel 7.6.2.4.

7.6.2.10 Bijdrage jongmeerderjarige

De bijdrage in de kosten van levensonderhoud en studie van art. 1:395a moet door een jongmeerderjarige zelf worden verzocht en wordt ook aan de jongmeerderjarige zelf betaald (art. 1:408 lid 1). De jongmeerderjarige kan een ouder machtigen om het verzoek namens hem te doen.

De Alimentatienormen geven slechts richtlijnen voor de behoefte van kinderen tot 18 jaar. Boven deze leeftijd zijn er geen vaste maatstaven, maar wordt aansluiting gezocht bij de normen van de Wet op de Studiefinanciering (WSF), zie de NIBUD brochure ‘Geldwijzer’. Vaak stellen jongmeerderjarigen zelf hun behoefte op het bedrag van de in het kader van de WSF bepaalde, rechtens niet afdwingbare ouderbijdrage.

Voor een bijdrage op grond van art. 1:395a hoeft geen sprake te zijn van het volgen van een studie, ook aan een jongmeerderjarige die niet werkt of studeert komt een dergelijke bijdrage toe. De omstandigheid dat een ouder het niet eens is met de wijze waarop zijn kind zijn leven inricht doet niet af aan zijn onderhoudsplicht, maar kan wel leiden tot matiging ervan. Alleen bij een jongmeerderjarige kan de alimentatie wegens wangedrag gematigd worden.

Gezien de strekking van art. 1:395a BW is slechts in uitzonderlijke gevallen voor matiging plaats; de enkele weigering om contact met de ouder te hebben is in elk geval geen grond voor matiging, aldus HR 10 november 2006, NJ 2006/607, ECLI:NL:HR:2006:AZ0428. Het ontbreken van contact, noch de wijziging van de achternaam waren – ook niet in onderlinge samenhang – reden voor matiging in de casus van Hof Arnhem-Leeuwarden 28 maart 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:2858. Vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-I 2020/636.

7.6.3 Kinderen

7.6.3.1 Gezag

Sinds 1 januari 1998 blijft het gezamenlijk gezag van de ouders na een echtscheiding in principe in stand (art. 1:251 lid 2). In art. 1:251a lid 1 wordt bepaald dat de rechter op verzoek van de ouders of van een van hen kan bepalen dat het gezag aan een ouder toekomt als:
a. er een onaanvaardbaar risico is dat het kind klem of verloren zou raken tussen de ouders en niet te verwachten is dat hierin binnen afzienbare tijd voldoende verbetering zou komen (codificatie van HR 10 september 1999, NJ 2000/20, ECLI:NL:HR:1999:ZC2963), of
b. wijziging van het gezag anderszins in het belang van het kind noodzakelijk is.
De enkele wens van een der ouders om hem of haar alleen met het gezag te bekleden is onvoldoende om dit toe te wijzen.

In de praktijk blijkt dat in ongeveer 95% van de gevallen het gezamenlijk gezag na de echtscheiding blijft bestaan. Dit betekent dat belangrijke beslissingen over het kind door beide ouders gezamenlijk genomen moeten worden. Alleen bij ouders die nog onder de oude regeling zijn gescheiden zal vaker voorkomen dat een der ouders alleen met het gezag is bekleed.

De ouders zullen bij het echtscheidingsverzoek een ouderschapsplan moeten overleggen als ze gezag over minderjarige kinderen hebben (art. 815 Rv). Hierin staat hoe zij het ouderschap na de scheiding zullen vormgeven. Vaak zal na echtscheiding de dagelijkse verzorging door een ouder plaatsvinden, de zogenaamde zorgouder. De andere ouder heeft dan een omgangsregeling met het kind. Zowel ouders met gezag (art. 1:247 lid 4) als zonder gezag (art. 1:377a lid 1) hebben recht op omgang. Ook als er sprake is van gezamenlijke gezagsuitoefening kan volgens art. 1:377a in het echtscheidingsconvenant of in de beschikking een regeling worden vastgelegd van de omgang, informatie en consultatie. Op alle omgangsgerechtigden zijn de ontzeggingsgronden voor omgang van art. 1:377a lid 3 van toepassing.

De rechter kan ook de kinderalimentatie op grond van art. 1:406 in de beschikking vastleggen.

Over het gezag kunnen de ouders niet rechtsgeldig contracteren. In het ouderschapsplan, dat vaak deel uitmaakt van het convenant, kunnen ze wel een voorstel aan de rechter doen. Het is de rechter die een beslissing neemt, waarbij richtsnoer is het belang van het kind.

7.6.3.2 Hoofdverblijf

Als beide ouders het gezag behouden na de scheiding en er een verschil van mening bestaat over de vraag bij wie van de ouders het kind zijn normale verblijfplaats zal hebben, kan op grond van art. 1:253a lid 2, onder b jo. art. 827 Rv aan de rechter worden verzocht de hoofdverblijfplaats van het kind te bepalen (HR 15 december 2000, NJ 2001/123, ECLI:NL:HR:2000:AA9042). Aan het hoofdverblijf zijn bepaalde rechtsgevolgen verbonden, zoals het recht op de kinderbijslag.

Indien de ouder bij wie het kind zijn hoofdverblijfplaats heeft wil verhuizen of zelfs emigreren, bijvoorbeeld wegens een nieuwe relatie, is het belang van het kind niet zonder meer beslissend (HR 25 april 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC5901).
In gevallen van een gelijke verdeling van zorg- en opvoedingstaken (co-ouderschap) kan de rechter ook afzien van het bepalen van een hoofdverblijfplaats en volstaan met een beslissing bij wie de minderjarige wordt ingeschreven in de basisregistratie personen (Hof Arnhem-Leeuwarden 15 maart 2018, ECLI:NL:GHARL:2018:2542; Hof ’s-Hertogenbosch 11 april 2019, RFR 2019/100, ECLI:NL:GHSHE:2019:1358).
Indien de rechter verzocht wordt een in het ouderschapsplan getroffen regeling omtrent de hoofdverblijfplaats vast te leggen, zal deze niet in strijd mogen komen met het aan een pleegouder ingevolge art. 1:253s BW toekomende blokkaderecht (zie Hof Amsterdam 8 maart 2016, ECLI:NL:GHAMS:2016:851). Vgl. Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 1-I 2020/329

7.6.3.3 Een-oudergezag, omgang, informatie en consultatie

Als een der ouders alleen met het ouderlijk gezag is belast heeft de andere ouder recht op en de verplichting tot omgang met het kind (art. 1:377a lid 1). Deze ouder kan de rechter verzoeken een omgangsregeling vast te stellen (lid 2). Omgang kan worden ontzegd op de gronden genoemd in art. 1:377a lid 3:
a. als omgang ernstig nadeel op zou leveren voor de geestelijke of lichamelijke ontwikkeling van het kind; of
b. de ouder of degene die in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind kennelijk ongeschikt of kennelijk niet in staat moet worden geacht tot omgang; of
c. het kind dat twaalf jaar of ouder is bij zijn verhoor van ernstige bezwaren tegen omgang met zijn ouder of met degene met wie hij in een nauwe persoonlijke betrekking staat heeft doen blijken; of
d. omgang anderszins in strijd is met zwaarwegende belangen van het kind.

De niet met het gezag belaste ouder heeft ook recht op informatie van de andere ouder over belangrijke zaken die de persoon en het vermogen van het kind betreffen. En de met het gezag belaste ouder moet de andere ouder raadplegen over belangrijke beslissingen die over het kind genomen moeten worden (art. 1:377b). Dit impliceert overigens niet dat de ouder zonder gezag ook zeggenschap heeft. De rechter kan hieromtrent een regeling vaststellen als dat nodig is, zonodig door tussenkomst van derden.

De ouder zonder gezag heeft ook recht op informatie over het kind van bepaalde derden, die beroepshalve beschikken over informatie over het kind (art. 1:377c). De derde geeft deze informatie niet als hij dit ook niet aan de met het gezag belaste ouder zou geven of als het belang van het kind zich tegen het verschaffen van informatie verzet. De niet met het gezag belaste ouder kan een weigering van zijn verzoek om informatie aan de rechter voorleggen. Deze kan bepalen dat de informatie op de door hem aan te geven wijze wordt verstrekt. De rechter wijst het verzoek af als zwaarwegende belangen van het kind zich tegen het verschaffen van informatie verzetten.

In het convenant, c.q. in het ouderschapsplan kan een omgangsregeling worden opgenomen, waarbij wordt vastgelegd wie het kind haalt en wie brengt en de precieze tijdstippen waarop. Dit is vooral van belang voor heel jonge kinderen. Behalve een reguliere omgangsregeling kan omgang plaatsvinden in de vakanties en tijdens de feestdagen. Dit kan ook in het ouderschapsplan worden vastgelegd.